1. Aktywne słuchanie - co to ?
Aktywne słuchanie to technika komunikacyjna, która polega na pełnym skupieniu się na rozmówcy, zrozumieniu jego wypowiedzi oraz odpowiedzi w sposób, który pokazuje, że rzeczywiście go słuchamy i rozumiemy. Obejmuje to nie tylko słuchanie słów, ale również zauważanie tonu głosu, mowy ciała i emocji.
Jednak w praktyce mogą występować różne bariery, które utrudniają aktywne słuchanie. Oto niektóre z nich:
- Brak uwagi – Kiedy nasza uwaga jest rozproszona przez otoczenie, inne myśli lub technologie (np. telefony komórkowe), trudno skupić się na rozmówcy.
- Stereotypy i uprzedzenia – Jeśli mamy uprzedzenia wobec osoby, z którą rozmawiamy, możemy nie dawać jej pełnej uwagi lub nie słuchać z otwartym umysłem.
- Zbyt szybkie ocenianie – Jeśli podczas rozmowy natychmiast formułujemy ocenę lub odpowiedź, zamiast pozwolić rozmówcy wyrazić całą myśl, możemy pominąć ważne informacje.
- Emocje i stres – Kiedy jesteśmy zestresowani, zdenerwowani lub przeżywamy silne emocje, nasze zdolności do koncentracji i słuchania mogą być osłabione.
- Przeładowanie informacyjne – Zbyt duża ilość informacji do przetworzenia może sprawić, że trudno będzie w pełni skoncentrować się na rozmowie i zapamiętać wszystkie szczegóły.
- Bariera językowa – Jeśli rozmówcy używają trudnego języka lub różnią się w używaniu słów, może to utrudniać prawidłowe zrozumienie.
- Kultura i kontekst społeczny – Różnice w kulturze i normach społecznych mogą wpływać na sposób komunikacji i interpretacji wypowiedzi.
- Chęć udzielenia odpowiedzi zamiast słuchania – Czasami, zamiast skupić się na słuchaniu, myślimy o naszej odpowiedzi, co może prowadzić do niepełnego zrozumienia.
Aktywne słuchanie to umiejętność, którą można rozwijać, ale wymaga to dużej uwagi i praktyki, by przezwyciężyć te bariery.
2. Bariery aktywnego słuchania o charakterze psychologicznym
Bariery dobrego słuchania o charakterze psychologicznym odnoszą się do wewnętrznych, subiektywnych czynników, które wpływają na naszą zdolność do efektywnego słuchania i zrozumienia rozmówcy. Oto kilka głównych barier psychologicznych:
- Emocje i stres – Silne emocje, takie jak złość, frustracja, smutek, lęk czy niepokój, mogą zdominować nasze myśli i sprawić, że trudniej jest skoncentrować się na tym, co mówi rozmówca. Stres może blokować zdolność do przetwarzania informacji i słuchania z pełną uwagą.
- Stereotypy i uprzedzenia – Kiedy mamy uprzedzenia wobec osoby lub grupy, możemy nieświadomie zniekształcać ich wypowiedzi, filtrując informacje przez pryzmat naszych przekonań. Może to prowadzić do błędnego zrozumienia intencji rozmówcy.
- Chęć udzielenia odpowiedzi – Często zamiast w pełni skupić się na tym, co mówi rozmówca, koncentrujemy się na tym, jak odpowiedzieć. Czekamy na swoją kolej do mówienia, zamiast aktywnie słuchać, co prowadzi do pominięcia kluczowych informacji.
- Zbytnia koncentracja na sobie – Jeśli jesteśmy zbyt skoncentrowani na swoich myślach, problemach czy przeżyciach, możemy nie dostrzegać tego, co mówi rozmówca. Tego typu introspekcja utrudnia pełne zaangażowanie w rozmowę.
- Zbyt szybkie osądy – Ocenianie i formułowanie opinii zanim rozmówca zakończy swoją wypowiedź może uniemożliwić pełne zrozumienie. Często myślimy o tym, co powiemy, zanim wysłuchamy drugiej osoby, co może prowadzić do pochopnych wniosków.
- Kultura i normy społeczne – Nasze własne doświadczenia i przekonania kulturowe mogą wpływać na to, jak interpretujemy słowa i zachowania innych. Zrozumienie i akceptowanie różnic kulturowych w komunikacji może stanowić wyzwanie, jeśli nie jesteśmy tego świadomi.
- Przeładowanie informacyjne – Kiedy jesteśmy bombardowani dużą ilością informacji w krótkim czasie, nasza zdolność do skupienia się na konkretnej wypowiedzi może być osłabiona. Zjawisko to często występuje w sytuacjach wymagających przetwarzania wielu bodźców naraz, co może prowadzić do zniekształcenia odbioru komunikatów.
- Zamknięcie umysłu – Jeśli jesteśmy zbyt pewni swoich przekonań i nie jesteśmy otwarci na inne opinie, trudno będzie nam skutecznie słuchać. Zamknięcie umysłu może prowadzić do braku chęci zrozumienia argumentów drugiej strony.
- Zniekształcone postrzeganie motywów rozmówcy – Czasami możemy zakładać, że intencje rozmówcy są negatywne, nawet jeśli nie ma ku temu podstaw. To może sprawić, że nasze reakcje będą nieadekwatne do sytuacji i nie będziemy w stanie słuchać z otwartym umysłem.
- Lęk przed oceną – Często boimy się, że to, co powiemy, może być źle zrozumiane lub ocenione przez innych. Tego rodzaju lęk może powodować, że nie angażujemy się w rozmowę w pełni lub obniżamy naszą zdolność do słuchania innych.
Każda z tych barier psychologicznych wpływa na naszą zdolność do aktywnego słuchania, ale dzięki większej samoświadomości i praktyce, można nauczyć się je przezwyciężać i poprawić jakość komunikacji.
3. Bariery aktywnego słuchania o charakterze emocjonalnym
Bariery emocjonalne trudne do przezwyciężenia, ponieważ często mają głęboki wpływ na nasze reakcje i postawy w trakcie komunikacji.
BARIERY EMOCJONALNE:
- Silne emocje (negatywne lub pozytywne) – Jeśli jesteśmy zbyt zdenerwowani, zdumieni, smutni czy zbyt podekscytowani, może to zaburzać naszą zdolność do aktywnego słuchania. Nasza uwaga jest skierowana na własne emocje, a nie na to, co mówi druga osoba. Może to prowadzić do wyciągania błędnych wniosków lub niedokładnego zrozumienia.
- Obrona emocjonalna – Czasami, gdy ktoś mówi coś, co wydaje się być krytyką lub atakiem na nas, naturalną reakcją jest zamknięcie się i poczucie zagrożenia. Zamiast słuchać, zaczynamy się bronić, co ogranicza naszą zdolność do aktywnego i empatycznego słuchania.
- Zbytnia empatia – Choć empatia jest kluczowa w aktywnym słuchaniu, jej nadmiar może stać się barierą. Często, kiedy bardzo angażujemy się emocjonalnie w rozmowę, możemy zacząć przeżywać emocje rozmówcy tak intensywnie, że stajemy się mniej obiektywni i mniej skoncentrowani na treści przekazu.
- Złość i frustracja – Kiedy rozmowa porusza trudny temat lub sprawia, że czujemy się sfrustrowani, możemy mieć trudności w utrzymaniu spokoju i pełnej koncentracji na rozmówcy. Zamiast słuchać, możemy reagować emocjonalnie, co prowadzi do nieporozumień.
- Poczucie braku kontroli – Jeśli czujemy, że nie mamy wpływu na rozmowę lub że nie możemy niczego zmienić w danej sytuacji, może to prowadzić do zamknięcia się i braku aktywności w słuchaniu.
4. Bariery społeczne
- Różnice w statusie społecznym – Różnice w statusie, np. między pracownikiem a przełożonym, mogą utrudniać pełne i otwarte słuchanie. Osoby w niższym statusie mogą czuć się niekomfortowo w rozmowie, bojąc się wyrazić swoje zdanie lub obawiając się negatywnych konsekwencji.
- Stereotypy i uprzedzenia – Często przyjmujemy pewne założenia na temat innych osób (na przykład na podstawie płci, wieku, pochodzenia, wykształcenia), co może prowadzić do tego, że nie słuchamy ich w pełni lub oceniamy ich wypowiedzi z wyprzedzeniem. Takie uprzedzenia mogą zniekształcić sposób, w jaki odbieramy komunikat.
- Zależności hierarchiczne – W społeczeństwach o wyraźnej hierarchii (np. w niektórych środowiskach zawodowych) istnieje tendencja do ignorowania opinii osób o niższym statusie. Może to prowadzić do braku uważności na wypowiedzi osób, które teoretycznie mają mniejszą “wagę” w danej konwersacji.
- Różnice kulturowe i językowe – Bariera wynikająca z różnic kulturowych i językowych jest również częstą przeszkodą w aktywnym słuchaniu. Różne kultury mogą mieć inne style komunikacji, co utrudnia wzajemne zrozumienie. Z kolei bariery językowe sprawiają, że może dojść do nieporozumień i utraty kontekstu.
- Normy społeczne – W zależności od kultury, w której funkcjonujemy, różne normy społeczne mogą wpływać na sposób, w jaki słuchamy i odpowiadamy. Na przykład, w niektórych kulturach akceptowane jest przerywanie rozmówcy, a w innych silnie kładzie się nacisk na zachowanie ciszy i pełne słuchanie, co może prowadzić do nieporozumień.
- Zbytnia presja społeczna – W sytuacjach, gdy czujemy się obserwowani lub oceniani przez innych (np. w pracy lub na spotkaniach towarzyskich), może to wpływać na naszą zdolność do bycia w pełni obecnym w rozmowie. Presja, by dobrze wypaść, może sprawić, że mniej koncentrujemy się na rozmówcy, a bardziej na tym, jak jesteśmy postrzegani.
5. Jak radzić sobie z tymi barierami?
- Świadomość emocji: Ważne jest, aby być świadomym swoich emocji i starać się je kontrolować, by nie wpływały na zdolność do słuchania.
- Otwartość i akceptacja różnic: Dążenie do zrozumienia i szanowania różnorodności wśród ludzi – zarówno w kwestii emocji, jak i norm społecznych – pozwala na bardziej efektywne słuchanie.
- Zwiększanie empatii: Należy starać się zrozumieć perspektywę rozmówcy, zwłaszcza jeśli emocje są silne lub rozmowa dotyczy wrażliwego tematu.
- Praktyka aktywnego słuchania: Aktywne słuchanie wymaga świadomego zaangażowania i praktyki – w tym umiejętności słuchania bez przerywania, zadawania pytań i parafrazowania, by upewnić się, że dobrze rozumiemy rozmówcę.
Pokonanie tych barier może zdecydowanie poprawić jakość naszych interakcji i pozwala na bardziej autentyczną komunikację.
AUTOR: Ekspert Portalu „Świadomy Opiekun”
#FunduszeUE #FunduszeEuropejskie
„Materiał powstał w ramach projektu partnerskiego pn. Opieka długoterminowa – kształcenie kadr Etap I- dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej.„