
Starzejące się społeczeństwo i przyrost liczby osób starszych stanowią przedmiot zainteresowań wielu dyscyplin naukowych. Starość, jako ostatnia faza ludzkiego życia, badana jest zarówno przed pedagogów, psychologów, socjologów, ekonomistów, demografów, medyków i wielu innych przedstawicieli świata nauki i życia społecznego, którzy pragną poszerzyć dotychczasową wiedzę na temat starości, starzenia się i ludzi starszych. W żadnym wcześniejszym wieku, schyłkowy okres życia człowieka nie wzbudzał takiego zainteresowania, jak współcześnie. Obecnie starzenie się społeczeństw stanowi istotną kwestię, która bezpośrednio wpływa na funkcjonowanie rodzin, grup oraz całych społeczeństw. Młodsze pokolenia przejawiają negatywne postawy, takie jak choćby gerontofobia, co znacznie obniża autorytet osób starszych w środowiskach rodzinnych i lokalnych. Szybki tryb życia, który jest tak charakterystyczny dla współczesnego człowieka, często nie wpisuje się w trendy i wartości, jakie wyznają osoby starsze. Z drugiej zaś strony, pomimo negatywnych przejawów braku akceptacji i zrozumienia dla potrzeb najstarszych generacji, można zaobserwować tendencję do wzmożonej aktywizacji i aktywności ludzi starszych. Współcześni seniorzy są bardziej świadomi swoich możliwości, potencjału, praw, chętniej poszukują różnych form zagospodarowania czasu wolnego, otwierają się na nowości technologiczne, są ciekawi świata i otaczającej ich rzeczywistości. Niejako w odpowiedzi na pojawiające się zapotrzebowania, sukcesywnie wzrasta liczba miejsc, w których osoby starsze mogą podejmować różne formy aktywności.
1. Aktywizacja osób starszych
Z upływem lat seniorzy często zmagają się z osłabieniem kondycji fizycznej, ograniczeniem mobilności, a także problemami poznawczymi i emocjonalnymi. Dlatego niezwykle istotne jest zapewnienie im odpowiednich warunków do aktywnego i satysfakcjonującego życia. Aktywizacja osób starszych ma na celu poprawę jakości ich życia, zapobieganie izolacji społecznej oraz wspieranie zdrowia fizycznego i psychicznego. Regularne angażowanie seniorów w różnorodne aktywności pozwala im zachować sprawność intelektualną, fizyczną oraz emocjonalną.
Jak wskazuje literatura przedmiotu, aktywność spełnia szereg funkcji w życiu człowieka:
- adaptacyjną – poprzez którą jednostka ma możliwość konstruktywnego przystosowania się do nowych, zmieniających się sytuacji życiowych;
- integracyjną – umożliwiającą przystosowanie się do współżycia w grupie, do której należy senior;
- kompensacyjną – związaną z wyrównywaniem braków w różnych sferach życia (np. przejście na emeryturę);
- kształcącą – umożliwiającą rozwijanie i doskonalenie cech osobowościowych oraz indywidualnych zasobów i możliwości;
- psychohigieniczną – związaną z odczuwaniem satysfakcji, podnoszeniem własnej wartości, samooceny oraz jakości życia.
Korzyści aktywizacji osób starszych:
- Poprawa kondycji fizycznej – aktywność ruchowa wzmacnia mięśnie, poprawia koordynację, zwiększa elastyczność stawów oraz zmniejsza ryzyko upadków i kontuzji. Regularne ćwiczenia pomagają także utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi, wzmacniają serce oraz poprawiają funkcjonowanie układu oddechowego.
- Stymulacja umysłu – uczestnictwo w zajęciach edukacyjnych, grach logicznych, rozwiązywaniu krzyżówek i czytaniu książek przeciwdziała demencji i wspiera zachowanie sprawności intelektualnej.
- Poprawa samopoczucia – aktywność fizyczna i społeczna prowadzi do wydzielania endorfin, tzw. hormonów szczęścia, które redukują stres i przeciwdziałają depresji. Regularny kontakt z innymi ludźmi zmniejsza poczucie osamotnienia i sprzyja budowaniu relacji międzyludzkich.
- Wzrost niezależności – seniorzy, którzy pozostają aktywni, dłużej zachowują samodzielność, co zwiększa ich poczucie własnej wartości i wpływa pozytywnie na jakość życia.
- Budowanie więzi międzypokoleniowych – wspólne spędzanie czasu z młodszymi członkami rodziny wzmacnia więzi rodzinne i pozwala na wymianę doświadczeń.
Aktywizacja osób starszych powinna być dostosowana do ich indywidualnych możliwości i preferencji. Istotne jest, aby proponowane formy aktywności były dla seniora przyjemne, a jednocześnie nie stanowiły nadmiernego obciążenia dla jego organizmu. Warto włączać różnorodne formy aktywności, zarówno fizyczne, jak i umysłowe, oraz dbać o regularność ich wykonywania.
2. Aktywności dla osób z demencją i chorych na Alzheimera
Demencja i choroba Alzheimera to schorzenia, które znacząco wpływają na funkcjonowanie poznawcze i codzienne życie seniorów. Osoby dotknięte tymi chorobami wymagają specjalnie dostosowanych aktywności, które pomogą im w utrzymaniu funkcji poznawczych, spowolnią postęp choroby i poprawią jakość życia. Ważne jest, aby aktywności te były bezpieczne, przewidywalne oraz dostosowane do indywidualnych możliwości chorego.
Przykłady aktywności:
- Ćwiczenia pamięciowe – układanie puzzli, gry planszowe, zabawy słowne, wspólne rozwiązywanie krzyżówek. Regularna stymulacja umysłowa może pomóc w opóźnieniu postępu choroby i utrzymaniu zdolności poznawczych na jak najdłużej.
- Muzykoterapia – słuchanie muzyki, śpiewanie piosenek z młodości, gra na prostych instrumentach. Badania wykazały, że muzyka ma pozytywny wpływ na pamięć i nastrój osób z demencją.
- Prace manualne – malowanie, rysowanie, lepienie z plasteliny, robienie na drutach czy szydełkowanie. Takie zajęcia pomagają w koncentracji, rozwijają zdolności motoryczne i dają satysfakcję z twórczości.
- Ćwiczenia ruchowe – delikatna gimnastyka, spacery, ćwiczenia oddechowe. Nawet krótkie codzienne spacery mogą poprawić samopoczucie i kondycję fizyczną.
- Terapia reminiscencyjna – oglądanie starych zdjęć, opowiadanie historii z przeszłości, prowadzenie albumów wspomnień. Przypominanie sobie dawnych wydarzeń pomaga w utrzymaniu kontaktu z rzeczywistością i buduje poczucie tożsamości.
- Zajęcia sensoryczne – dotykanie różnych materiałów, aromaterapia, zabawy z wodą i piaskiem. Stymulacja zmysłów może być relaksująca i przynosić ukojenie osobom z zaawansowaną demencją.
Ważnym elementem pracy z osobami z demencją jest cierpliwość i zrozumienie ich ograniczeń. Dobrze jest wprowadzać aktywności stopniowo, obserwując reakcje podopiecznego i dostosowując poziom trudności do jego aktualnych możliwości.
3. Aktywności dla osób w wieku podeszłym z trudnościami w poruszaniu się
Niepełnosprawność ruchowa nie powinna być przeszkodą w prowadzeniu aktywnego trybu życia. Istnieje wiele form aktywności dostosowanych do seniorów, którzy mają trudności w poruszaniu się. Kluczowe jest zapewnienie im komfortu i bezpieczeństwa podczas angażowania się w aktywność.
Przykłady aktywności:
- Ćwiczenia w pozycji siedzącej – delikatne ćwiczenia rozciągające, unoszenie nóg, ruchy ramion, ćwiczenia oddechowe. Regularna aktywność fizyczna może pomóc w utrzymaniu elastyczności mięśni i poprawić krążenie.
- Gimnastyka umysłowa – gry logiczne, czytanie książek, rozwiązywanie łamigłówek i szarad, które pomagają utrzymać sprawność intelektualną.
- Zajęcia artystyczne – malowanie, haftowanie, układanie kompozycji kwiatowych. Takie zajęcia pozwalają seniorom wyrażać siebie i dają satysfakcję z twórczości.
- Słuchanie audiobooków i muzyki – dostarcza bodźców emocjonalnych i intelektualnych, pomaga w relaksacji i poprawia nastrój.
4. Aktywne spędzanie czasu z podopiecznym
Dla profesjonalnych opiekunów seniorów ważne jest, aby wspólnie spędzany czas był wartościowy i angażujący. Oprócz zapewnienia podopiecznemu stymulacji fizycznej i intelektualnej, aktywności te mogą również przynosić liczne korzyści dla samego opiekuna. Regularne angażowanie się w interakcję z podopiecznym pomaga w budowaniu silnej więzi, przeciwdziała samotności oraz wzmacnia poczucie satysfakcji z pracy.
Przykłady aktywnego spędzania czasu:
- Tworzenie kroniki życia – wspólne spisywanie wspomnień i tworzenie albumu rodzinnego nie tylko stymuluje pamięć seniora, ale także buduje więź i pozwala lepiej go poznać.
- Wspólne gotowanie – przygotowywanie prostych posiłków może być świetną okazją do integracji, a także przywoływania smaków z przeszłości, co ma wartość terapeutyczną. Wspólne przygotowywanie listy zakupów stymuluje pamięć podopiecznego, a wyjście na zakupy zachęca do dodatkowej aktywności.
- Oglądanie filmów i omawianie ich treści – filmy, szczególnie te z dawnych lat, mogą wzbudzać pozytywne emocje, przypominać dobre chwile i skłaniać do rozmów.
- Spacer i obserwacja natury – wspólne wyjścia na świeże powietrze pozytywnie wpływają na zdrowie fizyczne i psychiczne zarówno podopiecznego, jak i opiekuna.
- Śpiewanie i słuchanie muzyki – wspólne śpiewanie ulubionych piosenek pomaga w rozluźnieniu i poprawie nastroju.
Korzyści dla opiekuna:
- Poczucie satysfakcji i spełnienia – świadomość, że pomaga się drugiemu człowiekowi, daje ogromną radość i poczucie sensu pracy.
- Rozwój empatii i cierpliwości – codzienna interakcja z seniorem uczy wrażliwości i zrozumienia.
- Redukcja stresu – aktywności, takie jak rozmowy czy spacerowanie, sprzyjają relaksacji także dla opiekuna.
Dobrze zaplanowane i dostosowane do indywidualnych potrzeb aktywności mogą znacząco podnieść komfort życia seniora i sprawić, że praca opiekuna stanie się jeszcze bardziej wartościowa i satysfakcjonująca.
Dla profesjonalnych opiekunów seniorów ważne jest, aby wspólnie spędzany czas był wartościowy i angażujący. Można to osiągnąć poprzez różnorodne aktywności dostosowane do możliwości i zainteresowań podopiecznego.
AUTOR: Ekspert Portalu „Świadomy Opiekun”
Bibliografia:
- Kędziora-Kornatowska, K. (2015). Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne. PZWL.
- Szczygieł, E. (2018). Aktywność fizyczna osób starszych. PWN.
- Rabenda, J. (2017). Opieka nad osobami starszymi z chorobami neurodegeneracyjnymi. Medycyna Praktyczna.
- WHO (2021). Global report on ageism. World Health Organization.
- Szatur-Jaworska, Błędowski, Dzięgielewska, 2006.
#FunduszeUE #FunduszeEuropejskie
„Materiał powstał w ramach projektu partnerskiego pn. Opieka długoterminowa – kształcenie kadr Etap I- dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej.„